(راهنمای استفاده کنندگان نهایی از داده های شیمیایی/آنالیتیکال)

برداشت های نادرست از نتایج گزارش شده توسط کاربران، اساس شکل گیری مقاله زیر می باشد. تفسیر نتایج آزمون های مهارت در حوزه شیمی تجزیه­، در صورت امکان، باید با همکاری یک شیمیدان تجزیه انجام شود.

آزمون مهارت چیست؟

آزمون مهارت شامل یک سیستم بین آزمایشگاهی برای بررسی منظم صحتی است که آزمایشگاه های شرکت کننده می توانند به آن دست یابند. بطور معمول، برگزارکننده طرح آزمون مهارت، بخش‌هایی از یک نمونه همگن را بین هر یک از شرکت‌ کنندگان توزیع می‌کند، که آن‌ها نیز این قلم آزمون را در شرایط معمولی آنالیز کرده و نتیجه را به برگزارکننده گزارش می‌دهند. برگزارکننده نتایج را جمع آوری کرده و شرکت کنندگان را از نتیجه که معمولاً به صورت امتیاز مربوط به صحت است مطلع میکنند.

تفاوت بین آزمون مهارت و اعتباربخشی چیست؟

سازمان های اعتباربخشی، آزمایشگاه‌ های تجزیه ­ای را ملزم به شرکت در طرح PT مناسب و در دسترس میکنند و سیستمی را برای رسیدگی به نتیجه نشان دهند. آزمون مهارت تنها یکی از الزامات اعتباربخشی است.

چه نوع نمونه ­هایی توزیع می شود؟

نمونه های توزیع شده تا حد امکان به نمونه هایی که به طور منظم آنالیز می شوند نزدیک هستند، به طوری که نتایج طرح نشان دهنده توانایی آزمایشگاه ها در شرایط معمول کاریشان خواهد بود.

هدف از آزمون مهارت چیست؟

هدف اولیه از آزمون مهارت کمک به آزمایشگاه‌ها برای تشخیص و اصلاح هرگونه خطای غیرقابل قبول و بزرگ در نتایج گزارش‌ شده‌شان است. به عبارت دیگر، آزمون مهارت به عنوان یک سیستم برای کمک به شرکت کنندگان که آیا نیاز به اصلاح روش های کار خود دارند یا خیر، طراحی شده است. آزمون‌های مهارت به طور ایده‌ آل برای هیچ هدف دیگری طراحی نشده‌اند، اگرچه نتایج آن‌ها را می‌توان با توجه به محدودیت‌های آن‌ها و ترکیب با اطلاعات دیگر، برای اهداف دیگر مورد استفاده قرار داد.

چرا در نتایج تجزیه ­ای خطا وجود دارد؟

همه اندازه‌ گیری‌ها منجر به خطا می‌شوند که از نظر فنی به عنوان «Errors» در جامعه اندازه‌گیری شناخته می‌شوند. (کلمه “خطا” در اینجا به این معنی نیست که اشتباهی رخ داده است، فقط نتیجه فرآیند اندازه گیری متفاوت است.) خطاها به دلیل تغییرات اجتناب ناپذیر در روش فیزیکی یا شیمیایی به کار رفته برای اندازه گیری به وجود می آیند.

اندازه گیری غلظت مواد شیمیایی به روش های بسیار پیچیده تری نسبت به اندازه گیری های فیزیکی معمولی مانند طول یا زمان نیاز دارد. اندازه‌ گیری طول با خطای یک قسمت در میلیون کار ساده‌ای است، اما اندازه‌ گیری‌های شیمیایی به ندرت می‌تواند با خطای بهتر از یک درصد انجام شود. عمدتا هم صحت به این اندازه خوب نیست ، به خصوص اگر غلظت آن بسیار کم باشد، به عنوان مثال زمانی که باقیمانده آفت کش ها در مواد غذایی اندازه­گیری می شوند.

آیا صحت در دسترس به اندازه کافی خوب است؟

پاسخ این سوال بستگی به کاربردهای متفاوت دارد. برخی از آنالیزها باید بسیار کم خطا باشند. به عنوان مثال، در تعیین ارزش تجاری یک محموله ضایعات طلا، محتوای طلا باید با بیشترین صحت ممکن، بهتر از یک قسمت در هزار تعیین شود – یک خطای کوچک می تواند معادل هزاران پوند باشد. در کاربردهای دیگر، برای مثال تعیین غلظت مس در خاک، صحت یک قسمت در ده احتمالاً کافی است – فرقی نمی‌کند مقدار واقعی  20ppm باشد یا  22ppm ، اگر تنها تصمیمی که باید گرفته شود این باشد که سطح غلظت بالاتر یا کمتر از ۲۰۰ppm است.

هزینه نیز باید در نظر گرفته شود. به عنوان یک قاعده کلی، افزایش صحت اندازه گیری با ضریب دو، احتمال تصمیم نادرست (یعنی گران قیمت بودن) را کاهش می دهد، اما هزینه آنالیز را تا چهار برابر افزایش می دهد. این ملاحظات به عنوان «تناسب برای هدف» شناخته می شوند.

طرح‌های آزمون مهارت چگونه صحت کار آزمایشگاه‌ها را ارزیابی می‌کنند؟

اکثر طرح‌ها نتیجه شرکت‌کننده را به «نمره عملکرد z» تبدیل می‌کنند. این نمره عملکرد دو ویژگی مجزا را منعکس می‌کند، (الف) صحت واقعی به‌دست‌آمده (یعنی تفاوت بین نتیجه شرکت‌کننده و مقدار واقعی پذیرفته‌شده (مقدار تخصیص یافته))، و (ب) صحت مناسب برای هدف تعیین شده توسط برگزارکننده طرح

نمرات z چگونه باید تفسیر شوند؟

نمرات z باید بر اساس آماری (احتمالی) تفسیر شوند و این نیاز به دانش تخصصی دارد. در اینجا یک تفسیر اجمالی وجود دارد:

• نمره صفر حاکی از یک نتیجه عالی است. این امر به ندرت حتی در آزمایشگاه های شایسته اتفاق می افتد.
• آزمایشگاه هایی که از معیار مناسب برای هدف طرح PT پیروی می کنند معمولاً نمرات بین ۲- و ۲ را به دست می­آورند. آنها گاهی ممکن است انتظار داشته باشند که به طور تصادفی و با احتمال تقریباً یک بار در بیست، مقداری خارج از این محدوده تولید کنند، بنابراین یک رویداد مجزا از این نوع اهمیت چندانی نخواهد داشت. علامت + یا – نمره عملکرد به ترتیب نشان دهنده خطای مثبت یا منفی است.
• نمره عملکرد خارج از محدوده ۳- تا ۳ برای آزمایشگاهی که تحت معیار مناسب برای هدف کار می کند، بسیار غیرمعمول خواهد بود و علت آن باید بررسی و اصلاح شود.

چه اشتباهاتی معمولا در استفاده از z-score رخ میدهد؟

مهم است که امتیازهای z را بیش از حد تفسیر نکنید. این می تواند به روش های مختلفی اتفاق بیفتد.

• مقایسه نمره­ های z بین دوره­ های آزمون مهارت یا بین آزمایشگاه ها باید با احتیاط زیادی انجام شود. یک آزمایشگاه که به طور مداوم در راستای معیار مناسب برای هدف کار می کند، معمولاً نمره z را در دورهای متوالی در محدوده ۲- تا ۲+ را تولید میکند: برای مثال [۰.۶، -۰.۸، ۰.۳، ۱.۷، ۰.۷، ۰.۱-]. این تفاوت های کوچک بین نمرات که طور تصادفی ایجاد می شوند، نشان دهنده تغییر در عملکرد نیست. بنابراین ۱.۷ نمره عملکرد “بدتری” نسبت به ۰.۳ و نشان دهنده بدتر شدن عملکرد نیست.
• به دلیل این «تنوع طبیعی»، ایجاد رتبه بندی بین آزمایشگاه‌ها بر اساس نمره z آنها در یک دوره معقول نیست. این ادعا که آزمایشگاهی که در یک دوره امتیاز ۰.۳ می گیرد، بهتر از نمره ۱.۷ دیگری است، معتبر نیست.
• قضاوت بر اساس میانگین z-score مجدداً نیازمند احتیاط است. میانگین‌های z-score به‌دست‌آمده از آنالیت‌های مختلف نباید استفاده شود: ممکن است این واقعیت که یکی از آنالیت‌ها به طور پی در پی نمره z ضعیفی دارد، نادیده گرفته شود. میانگین نمرات یک آنالیت در چندین دوره ممکن است مفیدتر باشد، اما همچنان نیاز به تفسیر آماری یک متخصص دارد.

محدودیت های آزمون مهارت چیست؟

• آزمون مهارت باید در چارچوب یک سیستم کامل برای کیفیت مناسب در هر آزمایشگاه انجام شود. نمی توان از آن به عنوان جایگزینی برای کنترل کیفیت داخلی معمول استفاده کرد. این روش وسیله ای برای آموزش یک آزمونگر و همچنین راهی برای صحه گذاری روش های تجزیه­ای برای آزمایشگاه شرکت کننده نیست.
• در صورت وجود مشکلات، آزمون مهارت نشانه‌ای از این مشکلات را در اختیار شرکت‌کننده قرار می‌دهد. هیچ تشخیصی برای کمک به حل مشکل ارائه نمی دهد.
• موفقیت در یک آزمون مهارت برای یک آنالیت نشان دهنده صلاحیت آزمایشگاه در تعیین آنالیت نامرتبط دیگر نیست.

مقاله فوق ترجمه یکی از مقالات سایت Royal Society of Chemistry می باشد که مجموعه ویرا اقدام به ترجمه فارسی آن کرده است و شما می توانید فایل اصلی را در قالب pdf از لینک زیر دانلود فرمایید.

دانلود مقاله اصلی

مترجم : سرکار خانم مهندس دوستی