بازبینی پروتکل هماهنگ آیوپاک در سال ۲۰۰۶، ارائه دهندگان الگوهای آزمون مهارت را تشویق می‌کند تا روش امتیازدهی خود را بر اساس تناسب برای هدف قرار دهند. z-score، از طریق محاسبه انحراف نتیجه شرکت‌کننده از مقدار تخصیص یافته نسبت به عدم قطعیتی که توسط ارائه دهنده تعیین می‌شود، بدست می آید که به طور گسترده‌ای برای هدف در برنامه خاص مناسب در نظر گرفته شده است. با این حال، در برخی شرایط، یک شرکت‌کننده آزمون مهارت ممکن است بخواهد معیار متفاوتی را برای نتیجه اعمال کند، تا تناسب را برای هدفی متفاوت با آنچه ارائه دهنده طرح در نظر گرفته است، نشان دهد. این “zL-score” محاسبه‌شده مجدد برای معیارهای توافق شده بین آزمایشگاهها و مشتریانشان مناسب است.
تاریخچه آزمون مهارت
آزمون مهارت روشی برای ارزیابی منظم صحت نتایج در آزمایشگاه‌هایی است که اندازه‌گیری‌های خاصی را انجام می‌دهند. در شیمی تجزیه، آزمون مهارت معمولاً شامل توزیع بخش‌های کاملاً یکسان از مواد آزمایشی برای هر شرکت‌کننده برای تجزیه و تحلیل به عنوان یک مجهول است. آزمایشگاه ها آزمایش را در شرایط معمول انجام می دهند و نتیجه را در مهلت مقرر به برگزار کننده گزارش می دهند. سپس برگزارکننده نتیجه را به یک امتیاز تبدیل می‌کند که به شرکت‌کننده کمک می‌کند تا صحت نتیجه را در رابطه با معیار تناسب برای هدف تعریف شده توسط ارائه‌دهنده طرح ارزیابی کند.
هدف اصلی آزمون مهارت (PT) این است که به شرکت کنندگان اجازه دهد تا تأیید کنند که با معیار خارجی مطابقت دارند یا در صورت عدم موفقیت، خطاهای غیر منتظره در نتایج خود را شناسایی کنند. خطاهای غیر منتظره باید منجر به بررسی دلایل مشکل (ریشه یابی) و در صورت نیاز اقدام اصلاحی شود. شرکت در آزمون مهارت با اهداف دیگری نیز انجام می گیرد. مراکز تائید صلاحیت معمولاً از آزمایشگاه‌های متقاضی تائید صلاحیت می‌خواهند
(الف) در آزمون های مهارت مناسب شرکت کنند، (ب) در کل عملکرد رضایت بخشی داشته باشند، و (ج) رویه ای برای بررسی خطاهای استثنایی در صورت وقوع داشته باشند. علاوه بر این، آزمایشگاه ها به طور فزاینده ای از نتایج آزمون مهارت (PT) برای نشان دادن شایستگی و مهارت خود در مناقصه ها استفاده می کنند.
سیستم های امتیازدهی در آزمون مهارت
اکثر طرح های آزمون مهارت در شیمی تجزیه از سیستم امتیازدهی توصیه شده در پروتکل هماهنگ استفاده می کنند. در این سیستم، نتیجه x شرکت‌کننده به یک z-score که با معادله زیر داده می‌شود، تبدیل می‌شود:
جایی که 
مقدار تخصیص داده شده، بهترین تخمین ارائه دهنده از مقدار واقعی است، و 
انحراف استاندارد برای ارزیابی مهارت است (که قبلا ” مقدار هدف انحراف استاندارد ” نامیده می شد). 
تخمین خطای نتیجه گزارش شده است، و z همان خطای مقیاس شده است .
در یک طرح ایده آل آزمون مهارت (PT) ، مقدار داده شده به با تناسب برای هدف تعیین می شود: نشان دهنده میزان عدم قطعیت در نتیجه است که در رابطه با هدف تجزیه و تحلیل قابل تحمل است. توجه داشته باشید که در اینجا الزامات کاربر نهایی توضیح داده می شود، نه داده ها.
نیازهای کاربر نهایی را توصیف می کند، نه داده ها را
سپس برای شرکت‌کننده ساده است که بر اساس مقدار z، محدودیت‌هایی را برای شروع اقدامات تحقیقاتی یا اصلاحی تعریف کند. اگر همه شرکت‌کنندگان آزمون مهارت دقیقاً معیار را رعایت می‌کردند، انتظار می‌رفت z برای یک دور خاص انحراف عادی تصادفی باشد، یعنی یک متغیر عادی تصادفی با میانگین صفر و واریانس واحد (۰،۱)N. به همین دلیل است که بسیاری از ارائه دهندگان و شرکت‌کنندگان آزمون مهارت، مقدار z را که بین ۲± قرار می‌گیرد به عنوان نشان دهنده عملکرد رضایت بخش و مقدار 
را به عنوان نیاز به بررسی در نظر می‌گیرند.
شرکت‌کنندگان آزمون مهارت به ندرت دقیقاً مطابق با معیار تناسب برای هدف عمل می‌کنند، بنابراین مجموعه‌ای از امتیازات z، انحرافات مختلفی را از (۰،۱)N .
با این حال، به جز در شرایط استثنایی، هنگامی که نشان دهنده تناسب برای هدف باشد، ویژگی های توزیع نرمال هنوز برای تعریف محدودیت های عمل مفید هستند. با این حال، اگر داده ها را توصیف کنید (به جای الزامات)، برای مثال با تنظیم مقدار روی انحراف استاندارد نتایج شرکت کنندگان، امتیازهای z دارای انحراف استاندارد نزدیک به یک و کمی کمتر خواهند بود. بیش از ۹۵٪ آنها صرف نظر از اینکه نتایج برای هدف مناسب هستند یا نه، در دسته “رضایت بخش” قرار می گیرند.
به خودتان نمره دهید
مشکلی که گاهی اوقات شرکت کنندگان با آن مواجه می شود این است که معیار آمادگی مشتری با طرح PT که آنها استفاده می کنند متفاوت است. این مسئله در موارد زیادی اتفاق می افتد: طرح PT معیار خود را برای بخش تجزیه و تحلیل به طور کلی تعیین می کند، در حالی که شرکت کننده با برنامه های کاربردی تخصصی سر و کار دارد.
اگر معیار ارائه دهنده طرح کوچک تر از مقدار مورد نیاز برای برنامه تخصصی باشد، شرکت‌کننده می‌تواند امتیاز z ضعیفی در طرح PT کسب کند، اما اگر مقدار هدف با نیازهای مشتری سازگار باشد، بهتر عمل خواهد کرد.
اقدام توصیه شده برای شرکت‌کننده این است که یک امتیاز کمکی به نام “zL-score” را محاسبه کند که توسط :
در این معادله، 
مشخصه ای است که بین شرکت کننده و کاربر نهایی توافق شده است، عدم قطعیتی که برای هدف مناسب است. آزمایشگاه باید مقدار اختصاص داده شده طرح PT را برای محاسبه دریافت کند. بنابراین امتیاز zL-score یک z-score سفارشی است که برای شرایط فردی شرکت‌کننده اعمال می‌شود.
برای اعتباربخشی یا اهداف قراردادی، شرکت‌کننده می‌تواند zL-score های به دست آمده را فهرست کند و مقادیری را که بر اساس آنها است، نشان دهد. مقدار آن باید قابل توجیه باشد و البته ممکن است با غلظت آنالیت تغییر کند.
مشخصه ای است که بین شرکت کننده و کاربر نهایی توافق شده است، عدم قطعیتی که برای هدف مناسب است
( توجه: zL score در نسخه اصلی این سند و در سایر اسناد ” zeta-score ” نامیده می شد. این نام به دلیل استفاده بعدی از ” zeta-score ” برای اهداف دیگر در استانداردها باید تغییر می کرد. )
zL-score و نقش ارائه‌دهنده طرح برای ارائه‌دهندگان آزمون مهارت
انجام محاسبات zL-score بر اساس عدم قطعیت‌های ارائه شده بی‌اثر خواهد بود. برگزارکنندگان هیچ کنترلی بر مناسب بودن عدم قطعیت‌ها ندارند و بنابراین نمی‌توانند هیچ معنایی را به امتیازات بر اساس آنها نسبت دهند. بعلاوه شرکت کنندگان آزمون مهارت ممکن است تناسب برای هدف های گوناگونی داشته باشند که با هریک می توان zL-score جدید بدست آورد. بنابراین اگر مشارکت کنندگان امتیازات ZL خود را محاسبه کنند، مناسب تر خواهد بود.
مقاله فوق ترجمه یکی از مقالات سایت Royal Society of Chemistry می باشد که مجموعه ویرا اقدام به ترجمه فارسی آن کرده است و شما می توانید فایل های مربوطه را در قالب pdf از لینک های زیر دانلود فرمایید.
