خطاهای آزمایشگاهی (Laboratory errors) را می‌توان به‌عنوان هر گونه نقص در مراحل مختلف، از زمان نمونه برداری / تحویل نمونه و سفارش آزمون تا گزارش دهی نتایج که منجر به ایجاد فاصله مقدار گزارش شده از مقدار واقعی (پذیرفته شده) شود، تعریف کرد.
چه نوع خطاهایی ممکن است در مراحل مختلف آزمون رخ دهند؟
خطای سیستماتیک یا Systematic error: خطاهایی که باعث سوگیری جهت دار نتیجه آزمون می‌شوند و بایستی شناسایی و اصلاح شوند.
خطای تصادفی یا Random error: خطاهایی که بدون جهت بوده و به طور تصادفی طی فرایند آزمون رخ می‌دهند و شناسایی دقیق آنها عملا امکان‌پذیر نیست.
خطای فاحش یا Gross error: خطاهایی که ناشی از سهل انگاری یا تغییر شرایط ناگهانی در حین آزمون بوده و مقدار آنها آنچنان بزرگ و غیرمنتظره است که منجر به ایجاد داده پرت (Outlier) می‌شود.
خطاهای آزمایشگاهی در چه مراحلی رخ می دهند؟
بطور کلی، خطاها در آزمایشگاه می‌توانند در سه مرحله رخ بدهند:
· پیش از انجام آزمون یا Pre-analytical errors
· در حین انجام آزمون یا Analytical errors
· پس از انجام آزمون یا Post-analytical errors
کدام خطاها پیش از انجام آزمون، محتمل هستند و راهکارهای پیشگیری از آن کدامند؟
در مرحله پیش از انجام آزمون، خطاهای زیر محتمل هستند:
· روش های نامناسب نمونه برداری
· ذخیره سازی یا حمل و نقل نامناسب
· مخلوط کردن نمونه ها
· برچسب زدن اشتباه
برای به حداقل رساندن خطاهای پیش از انجام آزمون ، اطمینان حاصل کنید که:
· روش های مناسب جمع‌آوری نمونه با رعایت رویه عملیاتی استاندارد دنبال می‌شود
· نمونه‌ها با استفاده از نام یا کدهای آزمایشگاهی قابل ردیابی به وضوح برچسب گذاری می‌شوند
· نمونه ها در ظروف مناسب و در دمای توصیه شده به آزمایشگاه منتقل می‌شوند
· نمونه ها به درستی ذخیره می‌شوند تا از تأثیر منفی بر کیفیت نتایج جلوگیری شود
· مقداری از نمونه برای ارجاع مجدد به عنوان شاهد ذخیره و در شرایط مناسبی نگهداری شود
کدام خطاها در حین انجام آزمون، محتمل هستند و راهکارهای پیشگیری از آن کدامند؟
بطور کلی عوامل زیر در بوجود آمدن خطا در حین انجام آزمون موثر است:
· روش آزمون نامناسب
· تجهیزات نامناسب یا غیر کالیبره
· مواد، معرف‌ها و کیتهای نامناسب
· پرسنل کم تجربه یا بطور مناسب آموزش ندیده
· شرایط محیطی نامناسب
برای به حداقل رساندن خطاهای حین انجام آزمون، اطمینان حاصل کنید که:
· روش آزمون مناسب برای انجام آزمون انتخاب و صحه‌گذاری یا تصدیق در مورد آن انجام شده است.
· کلیه تجهیزات آزمایشگاهی به خوبی نگهداری و کالیبره شده است و عملکرد آنها تصدیق شده است.
· مواد، معرف‌ها و کیت‌ها دارای اصالت و تاریخ مصرف باشند و عملکرد آنها تصدیق شده است.
· کارکنان به خوبی آموزش دیده و توانمندی آنها تصدیق شده است.
· شرایط محیطی مورد نیاز آزمون به خوبی فراهم شده است.
کدام خطاها پس از انجام آزمون، محتمل هستند و راهکارهای پیشگیری از آن کدامند؟
نمونه خطاهای پس از انجام آزمون می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
· محاسبات نادرست
· ثبت نادرست
· تفسیر نتایج نادرست
برای به حداقل رساندن خطاهای پس از انجام آزمون، اطمینان حاصل کنید که:
نرم افزارهای مورد استفاده صحه گذاری شده باشند. بخصوص چنانچه محاسبات در برنامه‌های صفحه گسترده مانند اکسل انجام می‌شود، از درستی کارکرد فرمول‌ها اطمینان حاصل شود که، فقط پرسنل آموزش دیده نتایج را تفسیر و ثبت می‌کنند.
بطور کلی یک روش مرسوم برای پایش و به حداقل رساندن خطاهای معمول (سیستماتیک) در آزمایشگاه، استفاده منظم از مواد مرجع گواهی شده Certified Reference Material و به اختصار CRM یا نمونه‌های کنترل کیفی (Quality Control Material) است.
بیشتر بخوانید:
