شواهدی از الگوهای آزمون مهارت LGC AXIO
مقدمه
اکثر آزمایشگاهها هنگام شرکت در آزمون مهارت(PT) ، گاهی اوقات نمره عملکرد نامطلوبی برای یک آنالیت در یک ماتریس خاص دریافت می‌کنند. در صورت دریافت نمره عملکرد نامطلوب در آزمون مهارت، آزمایشگاه باید (و در صورت داشتن اعتبارنامه ISO/IEC 17025، موظف است) بررسی دقیقی از عملکرد خود انجام دهد تا علت اصلی و میزان مشکلات موجود یا احتمالی را شناسایی کند.
مطالعات زیادی در گذشته، دلایل عملکرد نامطلوب در آزمون‌های مهارت را تحلیل کرده‌اند.؛ این مقاله با استفاده از داده‌های به‌روز جمع‌آوری‌شده از نظرسنجی جهانی LGC، اطلاعاتی را از شرکت‌کنندگان گردآوری کرده است. شرکت‌کنندگان، اطلاعاتی درباره شرکت در آزمون مهارت، تحلیل علت ریشه‌ای برای عملکرد نامطلوب، و اقداماتی که پس از هر عملکرد نامطلوب انجام شده است را ارائه کرده‌اند.
ساختار نظرسنجی
این نظرسنجی در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۳ از طریق ایمیل و شبکه‌های اجتماعی در دسترس شرکت‌کنندگان آزمون مهارت قرار گرفت. تا تاریخ بسته شدن نظرسنجی، ۳۶۱ پاسخ دریافت شد. از شرکت‌کنندگان خواسته شد که منطقه/قاره‌ای که در آن مستقر هستند را اعلام کنند. این نظرسنجی جهانی بود و اگرچه بیشترین تعداد پاسخ‌ها از اروپا (بیش از ۶۶% کل آزمایشگاهها) دریافت شد، اما تعداد قابل توجهی از پاسخ‌دهندگان از آسیا و آمریکای شمالی (به ترتیب ۱۳.۵% و ۱۱%) نیز حضور داشتند و همه قاره‌ها در این نظرسنجی نمایندگی داشتند.
از آزمایشگاهها خواسته شد تعداد آزمون‌های مهارتی که در آن‌ها شرکت کرده‌اند و همچنین تعداد برگزارکنندگان آزمون مهارت که در سه سال گذشته با آن‌ها همکاری کرده‌اند را مشخص کنند. اکثریت آزمایشگاهها در کمتر از ۲۰ نمونه آزمون مهارت در این دوره سه‌ساله شرکت کرده بودند، اما تعداد قابل‌توجهی از آزمایشگاهها (بیش از ۳۵ آزمایشگاه) در بیش از ۶۰ نمونه آزمون مهارت شرکت کرده بودند.
به‌طورکلی، تعداد برگزارکنندگان آزمون مهارت که آزمایشگاهها با آن‌ها همکاری کرده‌اند، کم بود؛ به طوری که ۶۶% از آزمایشگاهها گزارش کردند که در طول این سه سال، در آزمون‌های مهارت فقط با ۳ یا تعداد کمتری از برگزارکنندگان همکاری داشته‌اند. درمجموع، نظرسنجی نشان داد که ۳۶۰ آزمایشگاه تعداد ۱۳۴۳۵ نمونه آزمون مهارت را آزمایش کرده‌اند.
همچنین از آزمایشگاهها خواسته شد تعداد موارد عملکرد نامطلوبی که در سه سال گذشته در آزمون مهارت تجربه کرده‌اند را اعلام کنند. در مجموع، ۹۹۳ مورد عملکرد نامطلوب گزارش شد. میانه عملکرد نامطلوب در این نظرسنجی برای تمام شرکت‌کنندگان ۵.۶% بود.
علل ریشه‌ای عملکرد نامطلوب
در ابتدا، پاسخ‌دهندگان نظرسنجی از بین ۸ دسته مختلف علل عملکرد نامطلوب خود را انتخاب کردند. شرکت‌کنندگان می‌توانستند چندین علت را انتخاب کنند یا تمام عواملی که در سه سال گذشته بر عملکرد آن‌ها تأثیر گذاشته بود را بیان کنند. سه علت خطا که بیشترین فراوانی را داشتند شامل “خطای انسانی”، “آماده‌سازی نمونه” و “مشکل تجهیزات” بودند که بیش از ۴۰% از علل شناسایی‌شده را تشکیل می‌دادند. یک نظرسنجی قبلی توسط Ellison و Hardcastle نیز همین سه دسته را به‌عنوان رایج‌ترین منابع خطا مشخص کرده بود، اگرچه در آن نظرسنجی ترتیب دلایل به‌طور نزولی به این صورت بود: “آماده‌سازی نمونه”، “خطای انسانی” و “مشکل تجهیزات”
برای هر علت ریشه‌ای، از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا تعداد دفعاتی که خطا رخ داده است را ثبت کنند. این منجر به توزیع مشابهی از رخدادها شد، به‌طوری‌که “خطای انسانی” و “آماده‌سازی نمونه” بیش از ۵۵% از موارد عملکرد نامطلوب گزارش‌شده را تشکیل می‌دادند. سپس علل هر عملکرد نامطلوب به‌طور دقیق‌تر با شناسایی زیرمجموعه‌های مربوطه تقسیم‌بندی شدند. در اینجا اطلاعات بیشتری در مورد رایج‌ترین علل عملکرد نامطلوب گزارش‌شده شامل “خطای انسانی”، “آماده‌سازی نمونه” و “مشکل تجهیزات” ارائه می‌دهیم. تقسیم‌بندی علل برای این سه دسته، شباهت‌هایی با پژوهش قبلی Ellison و Hardcastle نشان داد. برای مثال، زمانی که “آماده‌سازی نمونه” علت اصلی انتخاب شده بود، “استخراج/بازیابی” و “رقیق‌سازی نمونه به حجم” به‌عنوان رایج‌ترین زیرمجموعه‌ها گزارش شدند. همچنین، زمانی که “مشکل تجهیزات” به‌عنوان علت خطا انتخاب شده بود، “خرابی تجهیزات” به‌عنوان زیرمجموعه غالب شناخته شد.
اما مقایسه پاسخ‌ها در مورد “خطای انسانی” پیچیده‌تر بود. در این نظرسنجی، “خطای تفسیر” به‌عنوان دومین زیرمجموعه رایج انتخاب شده بود (۲۲.۱% از پاسخ‌ها)، در حالی‌که در نظرسنجی Ellison و Hardcastle این زیرمجموعه در رتبه پنجم (۸.۴% از پاسخ‌ها) قرار داشت. سایر زیرمجموعه‌های رایج انتخاب‌شده در هر دو نظرسنجی شامل “خطای رونویسی”، “تجربه محدود” و “دستورالعمل‌های گزارش‌دهی نادرست” بودند.
خطای انسانی
برای مواردی که “خطای انسانی” به‌عنوان علت اصلی شناسایی شد، رایج‌ترین منابع خطا شامل “خطای رونویسی”، “تفسیر نادرست” و “تجربه محدود کارکنان” بودند. از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا اقداماتی را که برای رفع مشکلات عملکرد نامطلوب انجام داده‌اند، بیان کنند. همانطور که انتظار می‌رفت، برای حل مشکلات ناشی از خطای انسانی، رایج‌ترین راه‌حل ارائه‌شده “آموزش کارکنان” بود، که در ۲۰۰ مورد از ۲۵۲ مورد ذکر شده بود.
آماده‌سازی نمونه
برای مواردی که “آماده‌سازی نمونه” به‌عنوان علت شناسایی شد، رایج‌ترین مشکلات مربوط به “استخراج/بازیابی نمونه” و “رقیق‌سازی نمونه” بودند که ۶۰% از علل شناسایی‌شده را تشکیل می‌دادند. سایر مراحل مهم آماده‌سازی نمونه مانند “توزین” یا “آسیاب کردن” حداکثر ۹.۵ درصد از علل مربوط به خطاهای آماده‌سازی نمونه را به خود اختصاص دادند. وقتی از پاسخ‌دهندگان خواسته شد تا اقدامات انجام‌شده برای رفع مشکلات عملکرد نامطلوب را ذکر کنند، “آموزش کارکنان” بار دیگر به‌عنوان رایج‌ترین راه‌حل مطرح شد و در ۱۲۵ مورد از ۱۹۲ مورد گزارش‌شده ذکر شد. سایر اقدامات اصلاحی که گزارش شدند شامل “معرفی روش جدید” (۳۷ بار)، “بهبود مستندسازی روش” (۳۵ بار) و “تغییر مواد مرجع” (۱۰ بار) بودند.
مشکل تجهیزات
در مواردی که “مشکل تجهیزات” به‌عنوان علت عملکرد نامطلوب شناسایی شده بود، “خرابی تجهیزات” رایج‌ترین منبع خطا بود و ۴۰ درصد از کل پاسخ‌ها را شامل می‌شد. سایر مشکلات مانند “تنظیم نادرست”، “مشکلات مربوط به معرف‌ها”، “سرویس‌دهی ضعیف”، “تجهیزات خارج از بازه سرویس” و “مشکلات کنترل کیفیت داخلی” هرکدام حدود ۱۰ درصد از علل خطاهای شناسایی‌شده را تشکیل می‌دادند.
برای حل مشکلات مربوط به تجهیزات، رایج‌ترین اقدام، انجام “کالیبراسیون اضافی” بود که در ۳۷ مورد از ۱۲۱ مورد گزارش‌شده ذکر شده بود. خرید تجهیزات جدید دومین اقدام بهبودی انتخابی بود (۲۸ بار)، که از این تعداد، ۲۳ پاسخ زمانی داده شد که علت عملکرد ضعیف “خرابی تجهیزات”، “سرویس‌دهی ضعیف” یا “تجهیزات خارج از بازه سرویس” شناسایی شده بود. “اعتبارسنجی مجدد روش‌ها” نیز سومین اقدام بهبودی بود که در ۲۳ مورد اعمال شد، اما این اقدام علت خاصی برای عملکرد نامطلوب نداشت.
گام‌های بعدی
خط‌مشی‌های مکتوب برای بررسی عملکرد نامطلوب
از پاسخ‌دهندگان پرسیده شد که آیا یک خط‌مشی یا رویه مکتوب برای بررسی عملکرد نامطلوب دارند یا خیر.
از میان شرکت‌کنندگانی که خط‌مشی مکتوب نداشتند، اکثر آن‌ها علاوه بر منابع اطلاعاتی دیگر، از “راهنمای برگزارکننده آزمون مهارت” نیز استفاده کرده بودند. آزمایشگاه‌هایی که خط‌مشی یا رویه مکتوب داشتند، این خط‌مشی را بر اساس ترکیبی از منابع مختلف تنظیم کرده بودند، یعنی تقریباً به‌طور مساوی از “راهنمای برگزارکننده آزمون مهارت یا نهاد اعتباردهی و استانداردهای منتشرشده” استفاده می‌کردند.
این نظرسنجی اطلاعات زیادی در مورد علل عملکرد نامطلوب در آزمون‌های مهارت ارائه می‌دهد که خود می‌تواند نشانه‌هایی از دلایل احتمالی برای نتایج نامطلوب در آزمایشگاهها باشد. گام‌هایی که برای رفع مشکلات برداشته شده، مانند بازآموزی کارکنان و نگهداری تجهیزات، ارزش واقعی شرکت در آزمون مهارت را نشان می‌دهد. این آزمون‌ها می‌توانند به‌عنوان یک هشدار اولیه عمل کنند که ممکن است نیاز به اقدامات اصلاحی وجود داشته باشد. این داده‌ها بیشتر تحلیل شده و با شرکت‌کنندگان آزمون مهارت به اشتراک گذاشته خواهد شد تا بخش‌هایی که ممکن است بخواهند در چارچوب رویه‌های کیفیت خود بیشتر بررسی کنند، شناسایی شود.
مراجع:
Reference: https://eurachem.org/images/stories/workshops/2023-09_PT/posters/P46_Whetton.pdf
مترجم : سرکار خانم مهندس نعمتی
